Wprowadzenie - Ambasador Krzysztof Szumski
Witam serdecznie wszystkich uczestników naszego tradycyjnego spotkania w Bibliotece na Koszykowej. Spotkania dotyczącego jak zwykle problematyki azjatyckiej. Nasz dzisiejszy temat poświęcony jest Wietnamowi, o którym dawno nie rozmawialiśmy, i brzmi: „Zmiany na szczytach władzy w Wietnamie. Przyczyny i konsekwencje”. Temat przedstawi pan dr Michał Zaręba – adiunkt w Katedrze Studiów Azjatyckich Wydziału Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Łódzkiego i współpracownik Ośrodka Spraw Azjatyckich UŁ, wybitny znawca spraw wietnamskich.
Na wstępie krótkie wprowadzenie. Wietnam to kraj o powierzchni trochę większej niż Polska (ok.330 tys.km2 do 312 tys.), ale o ludności zbliżającej się do 100 milionów. Kraj o bogatej kulturze i cywilizacji, ale o złożonej, często bardzo dramatycznej historii, w tym szczególnie w ubiegłym wieku.
Przez wiele wieków Wietnam, pomimo częstych powstań i buntów, pozostawał pod bezpośrednim panowaniem potężnego sąsiada z północy, a następnie stał się na długo wasalem tego imperium. Spowodowało to wielki wpływ Chin na kulturę i cywilizację Wietnamu, choć nie udały się ponawiane wielokrotnie próby całkowitego zasymilowania Wietnamczyków. Dla Wietnamu szczególne znaczenie miało przyjęcie konfucjanizmu, taoizmu i buddyzmu. Bardzo istotne było także przyjęcie pisma chińskiego (choć ponawiane były próby jego modyfikacji i adaptacji do specyfiki wietnamskiej).Dlatego sprawą o znaczeniu przełomowym było opracowanie przez francuskich misjonarzy jezuitów pisma wietnamskiego, opartego na alfabecie łacińskim z pewnymi modyfikacjami ( tzw. quoc ngu). Zostało ono szybko przyjęte i nawet zaowocowało to rozkwitem literatury pisanej w tym systemie. O tym jak było to ważne dla tożsamości wietnamskiej świadczy fakt, że po wyzwoleniu się z kolonizacji francuskiej, przy masowej zmianie nazw ulic i różnych obiektów publicznych, na polecenie najwyższych władz, utrzymano wszystkie nazwy związane z autorami nowego pisma wietnamskiego.
W XX wieku obok 2 wojen światowych, które dotknęły Wietnam (szczególnie II wojna światowa), był on terenem dwu innych okrutnych wojen. Pierwsza to wojna wyzwoleńcza, spod kolonizacji francuskiej, która doprowadziła do powstania dwu państw wietnamskich. Druga prowadzona przez siły wyzwoleńcze z północy, kierowane przez komunistów i wspierane przez ZSRR i ChRL, przeciwko rządowi na południu, wspieranemu przez Stany Zjednoczone, które bezwzględnie używały całej swojej siły, w tym broni chemicznej (tzw. Orange Agent, którego Amerykanie wylali na Wietnam ok. 50 mln litrów, czego tragiczne skutki występują do dziś ).Pomimo tego wojna zakończyła się w 1975 roku zdobyciem Sajgonu, klęską południa i porażką USA. W 1976 roku Wietnam został formalnie zjednoczony. Nie był to jednak koniec dramatycznych wydarzeń w tym kraju. W styczniu 1979 roku sojusznicze dotychczas Chiny zaatakowały północne prowincje Wietnamu, uzasadniając to chęcią udzielenia „lekcji” za obalenie przez siły wietnamskie zbrodniczego reżymu Pol Pota w Kambodży. Po ciężkich walkach Chińczycy się wycofali, ale na ponad dziesięciolecie oba kraje stały się wrogami. Dopiero w 1991 roku obie strony doszły do wniosku o potrzebie poprawy stosunków. W listopadzie Pekin odwiedziła wietnamska delegacja partyjno – rządowa najwyższego szczebla. Ustalony w czasie tych rozmów wspólny komunikat kończył okres wrogości i otwierał możliwości współpracy.
W latach późniejszych wiele spraw spornych zostało rozwiązanych jak np. wytyczenie granic lądowych, ustalenie granic na Zatoce Tonkińskiej i szereg innych. Pozostały nie uregulowane, w ocenie wietnamskiej, sprawy suwerenności nad wyspami i zasobami morskimi na Morzu Południowochińskim. Dotyczy to Archipelagu Paracelskiego, obecnie całkowicie pod kontrolą Chin, i Archipelagu Spratly, którego ok. 35 wysepek i raf pozostaje pod kontrolą Chin, Wietnamu, Malezji, Filipin, Tajwanu, a pobliskie obszary morskie także Brunei.
Wietnam z trudem odbudowywał się po straszliwych zniszczeniach. W grudniu 1986 roku władze podjęły strategiczną decyzję o przejściu do „budowy rynkowej gospodarki wielosektorowej, o socjalistycznej orientacji”, czyli w praktyce do rozwoju gospodarki rynkowej. Nazwano to „Doi Moi”, polityką odnowy ekonomicznej. W latach 90-tych Wietnam znormalizował i rozwinął już stosunki ze wszystkimi sąsiadami azjatyckimi, ale także z szeregiem innych państw, w tym z USA, które zniosły embargo na handel z wyłączeniem broni, na którą zniósł embargo prezydent Obama podczas wizyty w Hanoi w maju 2016 roku . W 1996 roku przystąpił do ASEAN, gdzie odgrywa obecnie aktywną i ważną rolę. Wietnam uczestniczy w szeregu innych organizacji regionalnych jak APEC, w tym zarówno w organizacjach promowanych przez Chiny jak RCEP, jak i zainicjowanych przez Stany Zjednoczone jak CP TPP i ostatnio IPEF. Z Unią Europejską Wietnam ma umowę o wolnym handlu.
W ostatnim dziesięcioleciu Wietnam, nawet w Azji, należał do krajów najszybciej się rozwijających (w latach 2012 – 2017 średnio 6,2% , a w 2019 6,5%).Obecnie jest wielkim eksporterem ryżu i kawy, a także elektroniki. Wojna handlowa między USA a Chinami zainicjowana przez prezydenta Trumpa, choć wprowadzała elementy niestabilności i zamieszania w regionie, nieco pomogła Wietnamowi, ponieważ niektóre firmy amerykańskie wycofujące się z Chin, przenosiły tam swoją działalność, zwłaszcza produkcję telefonów komórkowych i niektórych komponentów elektronicznych. Zjawisko to okazało się jednak dużo mniejsze niż się tego początkowo spodziewano.
Stosunki polsko – wietnamskie mają bogatą tradycję. Oficjalne stosunki dyplomatyczne nawiązano w lutym 1950 r. Polska udzieliła Wietnamowi dużej pomocy w pierwszych latach niepodległości, szczególne znaczenie miały szkolenia i edukacja tysięcy Wietnamczyków w Polsce. Stworzyło to silne związki między obu narodami. Dziś w Polsce mieszka kilkadziesiąt tysięcy Wietnamczyków, a kilkuset Polaków w Wietnamie. Symbolem dobrych relacji jest pomnik w zabytkowym mieście Hoian, poświęcony Polakowi - Kazimierzowi Kwiatkowskiemu, który dokonał wielkiego postępu w dziele konserwacji i odbudowy zabytków w Wietnamie.
Najnowsze informacje o wewnętrznych zmianach i ich konsekwencji dla międzynarodowej roli Wietnamu przedstawi nam pan dr Michał Zaręba.
Krzysztof Szumski
Ambasador
