Wstęp Ambasadora Krzysztofa Szumskiego

Tajlandia – zawirowania polityczne – październik 2023

Witam serdecznie po przerwie wakacyjnej wszystkich uczestników naszego tradycyjnego spotkania w Bibliotece na Koszykowej. Spotkania jak zwykle poświęcone jest problematyce azjatyckiej. Pomimo, że uwaga Europy koncentruje się na wojnie na Ukrainie i napięciu na Bliskim Wschodzie, warto nie tracić z obserwacji sytuacji w Azji, a szczególnie w Azji Południowo – Wschodniej. Nasz dzisiejszy temat to aktualna sytuacja polityczna w Królestwie Tajlandii, perspektywy jej rozwoju i możliwe znaczenie dla Azji Południowo -Wschodniej, a także dla sytuacji światowej. Temat przedstawi, znany nam już z szeregu wcześniejszych ciekawych dyskusji, dr habilitowany Michał Lubina, profesor UJ w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu, wybitny znawca problematyki tajskiej. I tu nieskromnie dodam, że wiem o czym mówię, bo sam spędziłem w Tajlandii ponad 4 lata jako ambasador ( lata 1993 -97).

Na początek przedstawię krótkie wprowadzenie do tematu, skoncentrowane na aspektach międzynarodowych.

Od lat Tajlandia imponuje rozwojem gospodarczym i społecznym (jest drugą gospodarką w ASEAN po Indonezji).Przyciąga i zadziwia rzesze turystów bogactwem kultury, pięknem zabytków, przyrody i krajobrazów, a także legendarną grzecznością i gościnnością mieszkańców. Od kilkunastu lat Tajlandia mierzy się jednak z rywalizacją potężnych sił wewnętrznych, które w imię partykularnych interesów, zagrażają stabilności kraju. Olbrzymie różnice w dochodach ludności, sprzyjają tym napięciom (różnice jedne z największych na świecie). Równocześnie cały region przeżywa trudny okres rosnącej rywalizacji USA (wspieranych przez Japonię) z Chinami. Stawia to państwa Azji Południowo – Wschodniej, w tym Tajlandię, przed coraz trudniejszymi dylematami i wyborami.

Zanim zajmiemy się aktualną sytuacją wewnętrzną Tajlandii, tylko zasygnalizuję wspomniane zagrożenia zewnętrzne. Od II wojny światowej Tajlandia jest wiernym i posłusznym sojusznikiem USA. Były jednak momenty zawahania, które do dziś ciążą na stosunkach dwustronnych. W 1973 roku kiedy Amerykanie zawarli w Paryżu porozumienie pokojowe z Wietnamem Północnym i pozostawili Wietnam Południowy swojemu losowi, wówczas Tajlandia była zdumiona, zszokowana i przerażona, postawą wielkiego sojusznika. Dokonała wtedy znaczącej korekty swojej polityki zagranicznej m.in. otwierając się na relacje ze wszystkimi państwami ( w tym tzw. socjalistycznymi), koncentrując się na problematyce regionalnej (zwiększona aktywność w wówczas niedawno powołanym ASEAN) oraz dążąc do zachowania pewnej równowagi w relacjach z wielkimi mocarstwami (wkrótce nawiązała stosunki dyplomatyczne z ChRL). Drugim szokiem dla Tajlandii było zachowanie się rządu USA, ale też państw UE, w połowie 1997 roku kiedy międzynarodowi spekulanci finansowi ( głównie amerykańscy) zaatakowali walutę tajska bhata (stracił wówczas ok.70% wartości) oraz waluty kilku innych państw azjatyckich. Rząd USA nie udzielił Tajlandii żadnej pomocy, a UE wykpiło się opłaceniem kilku ekspertów jako doradców. Właśnie wtedy pewne kroki pomocowe dla zaatakowanych państw regionu, w tym Tajlandii, podjęły Chiny, a następnie zainicjowały utworzenie mechanizmu pomocy wzajemnej - Inicjatywa Chiang Mai-, która okazała się skuteczna w odstraszaniu zakusów walutowych spekulantów.

Dalsze rozszerzenie współpracy z Chinami nastąpiło po wojskowym zamachu stanu w 2014 roku, kiedy USA i państwa UE „boczyły się” na Tajlandię, (nie dotyczyło to Japonii, która utrzymała bardzo aktywną współpracę). Wówczas to Chiny stały się największym partnerem handlowym i szerzej gospodarczym Tajlandii, w tym także w turystyce gdzie ponad 1/3 turystów czyli ponad 10 milionów, zaczęli stanowić obywatele chińscy, a współpraca objęła nawet chińskie dostawy pewnych rodzajów uzbrojenia np. czołgów!

Nasilająca się rywalizacja USA i Chin spowodowała, że i Stany Zjednoczone nieco później wykazały się jednak pewną troską o Tajlandię. W roku 2003 USA przyznały Tajlandii status „ ważnego sojusznika spoza NATO”, było to swego rodzaju podziękowanie za udział tajskich wojskowych kontyngentów medycznych i inżynieryjnych w amerykańskich operacjach w Iraku i Afganistanie. Również przewrót wojskowy w Bangkoku w 2014 roku został potraktowany dość umiarkowanie (pomimo ostrej osobistej reakcji prezydenta Obamy), czemu sprzyjała późniejsza zmiana na stanowisku prezydenta USA z Obamy na Trumpa. Oficjalna wizyta premiera generała Prayutha w Waszyngtonie i przyjęcie ze wszystkimi honorami jesienią 2017 roku, została jednak podobno poprzedzona wielkim zakupem węgla z Pensylwanii (dotychczas Tajlandia kupowała węgiel z Indonezji i Australii)! Powrót Demokratów do władzy w USA już tylko nieznacznie ochłodził relacje dwustronne, bo sprawy rywalizacji z Pekinem stały się dla Waszyngtonu zbyt ważne. Relacje te były wspierane nadal przez doskonałe stosunki tajsko – japońskie, zarówno w sferze ekonomicznej, jak i społecznej ( turystyka) oraz politycznej ( w tym m.in. tradycyjnie bliskie relacji obu rodzin panujących).

W ostatnich latach widać wyraźnie, że rząd w Bangkoku, zgodnie z wieloletnią tradycją, prowadzi zręczną i ostrożną politykę zagraniczną i nadal zamierza lawirować pomiędzy wielkimi mocarstwami, równocześnie unikając zdecydowanego angażowania się po jednej ze z rywalizujących stron, a zręcznie wykorzystując wszelkie możliwości dla realizacji swoich interesów. W sytuacji, w której konieczne byłoby jednak dokonanie wyboru pomiędzy stronami sporu, można przypuszczać, że niezależnie od ekipy u władzy, Tajlandia tradycyjnie opowie się po stronie aktualnie silniejszego partnera.

W tym kontekście należy obserwować obecną złożoną sytuację wewnętrzną Tajlandii i pamiętać, że jest to państwo położone w Azji Południowo – Wschodniej, będącej terenem szczególnie intensywnej rywalizacji wielkich mocarstw.

A teraz proszę profesora Michała Lubinę, znawcę regionu, w tym zwłaszcza Tajlandii, o przedstawienie niezwykle ciekawej, ale też dramatycznej i skomplikowanej sytuacji w tym kraju.